آیین پُرسه داری در سیستان و بلوچستان

پرسه داری در اصل به معنی  « احوال پرسی از بازماندگان متوفی و همچنین پرسیدن احوال میت به کار می رود و در مراسم پرسه سعی بر تسلی خاطر دادن به خانواده متوفی است». مراسم آیین عزاداری برای فوت هر یک از عزیزان در نقاط مختلف کشور عزیزمان ایران دارای رنگ و بوی خاصی است. این مراسمات در هر گوشه ای از این آب و خاک به تناسب فرهنگ، آداب و رسوم، عقاید و باورها، اجرا می شود. آیین پُرسه داری در سیستان و بلوچستان نام نوع عزاداری در این خطه است. زنان در این مراسم همراه عزاداری رباعی هایی برای عزیزشان می خوانند. این آداب تا روز سوم و هفتم برای عزاداری ادامه می یابد و از میهمانان با وعده ای پذیرایی می کنند. از سالیان دور صاحبان عزا به وسیله شال سفید و چند دکمه باز در گریبان خود در مراسم پُرسه حاضر می شدند.

اعلام خبر فوت

برای اعلام خبر فوت عزیزی در این استان، جوانان چابک با اطلاع رسانی به گوشه گوشه منطقه همگان را از این خبر ناگوار آگاه می سازند. پس از اینکه افراد و بستگان از راه های دور و نزدیک خود را منزل صاحب عزا رساندند با قرائت فاتحه و قرآن مراسم را ادامه می دهند. تزیین تابوت متوفی به تناسب سن، مرد یا زن بودن به سبکی خاص از دیگر آیین های پُرسه در سیستان و بلوچستان است. بستگان و افراد حاضر در مراسم پُرسه بعد اتمام مراسم خاکسپاری از طرف میزبان با وعده شام یا نهار پذیرایی می شوند که این مراسم شوم اول نام دارد.

سیه نومه و پُرسه در سیستان و بلوچستان

این عمل جالب که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت برای رساندن خبر فوت به افرادی است که در مراسم حضور نداشتند. شکل ظاهری نامه به صورت گوشه ای پاره یا سیاه، درون پاکت است که دریافت کننده به محض دیدن آن متوجه خبر فوت خواهد شد. محتوای نامه حاوی بیان مطالبی در راستای آگاه سازی فرد و مطلع نمودن آن بصورت تدریجی است. متن نامه با این عبارات آغاز می شود :

• مرگ و زندگی دست خداوند است.
• همه ما رفتنی هستیم.
• پدران و مادران ما الان در سرای ابدی خود هستند.
• مصلحت خداوند این است.

پیش رونه

یکی از آیین های پُرسه در سیستان و بلوچستان، آوردن خرما توسط همایسگان و آشنایان برای صاحب عزاست. سینی های خرما پیش از تابوت حرکت کرده و پس از پایان مراسم خاکسپاری در بین مردم تقسیم خواهد شد. میت اگر مرد باشد عمامه در جلوی تابوت و اگر پیرمرد یا پیر زن، روکش تابوت رنگ های تیره و اگر جوان بود از رنگ های شاد استفاده خواهد شد. به تناسب ارزش های میت و جایگاه وی در ایل و طایفه و برخورد او با مردم و نام و نشان میت، جمعیت زیاد و کم به دنبال میت لااله الا الله و محمد رسول الله و علی ولی الله گویان میت را بدرقه می کنند.

شال عزا

صاحبان عزا و میزبانان مجلس در قدیم با شال های سفید در جلوی درب منزل می ایستادند. حال به فراخور پیشرفت آداب و رسوم پارچه سیاه رنگی در بازو یا همانند شال گردن به دور گردن یا به سر می پیچند. در باب دلداری و سر سلامتی رسمی در آیین پُرسه در سیستان و بلوچستان وجود دارد که افراد میهمان به صاحب عزا می گویند (( راضی بشی )) و در جواب میزبان (( راضی ام به رضای خدا )) پاسخ می دهد. سوای مراسم روضه و عزاداری در قسمت آقایان، خانم روضه خوان در قسمت بانوان مرثیه سرایی می کند و مسن تر های مجلس با خواندن رباعی و دلداری دادن صاحب عزا را همراهی می کنند.

با اشاره به تاثیر فرهنگ ایرانی و آموزه های اسلامی در این مراسم با به آیین جالب پُرسه داری اهمیت ویژه ای قائل بود. قوم بلوچ از نظر فرهنگی قوم بکری به حساب می آید و آیین و فرهنگ خود را از دورترین زمان های زندگی حفظ کرده است. دلجویی از بازماندگان و به ویژه توجه به بازماندگان بسیار مورد توجه مردم بلوچستان است. اگر متوفی فرزندان صغیری هم داشته باشد آموزه های اسلامی نیز به این توجه افزوده شده و سعی مردم در مراسم پرسه سر و سامان دادن به آنهاست.

آداب اسلامی و پُرسه در سیستان و بلوچستان

اهل تشیع در نماز 5 تکبیر می گویند و اهل تسنن 4 تکبیر. اما رسم در این مرحله بر این است که حتما صف هایی که برای نماز تشکیل می شود فرد باشد. در حال حاضر عده ای، دیگر به این مقوله اهمیت نمی دهند ولی این نیز یکی از ویژگی های برپایی نماز میت است. در غسل میت هیچ تفاوتی بین مسلمانان نیست و بر اساس آموزه های اسلامی این کار انجام می گیرد.  عمق قبر معمولا یک و نیم متر و در انتها در قسمت غربی این گودال محلی را حفر می کنند که به آن «لحد» گفته می شود و میت را در آن می گذارند و سنگ و خشت را بعد جاسازی می کنند و خاکسپاری با پر کردن قبر تمام می شود. برای حفر قبر خود مردم و نزدیکان پیش قدم می شوند زیرا این کار را دارای ثواب می دانند

آیین جالبِ پُرسه در سیستان و بلوچستان

بعد از آنکه همه فاتحه می خوانند و برای آمرزش متوفی دعا می کنند، بستگان درجه یک و به ویژه فرزندان متوفی از حاضران پرس و جو می کنند که آیا متوفی به آنها بدهکار نبوده و در این صورت آنان قرار رفع دین او را می گذارند و اگر کسی هم به متوفی بدهکار بوده معمولا اینجا و در این زمان اعلام می کند.

سنگ قبر

استفاده از سنگ قبر و آنچه ما بیشتر شاهد ساخت و به کارگیری آن در قبرستان ها در بلوچستان مرسوم نیست. در شهرهای بلوچستان سنگ قبر به کار برده می شود اما اساسا این کار به سادگی هرچه تمام تر انجام می گیرد. در فرهنگ بلوچ سعی بر این است که کارهایی را چه مادی و چه معنوی انجام دهند که نفعی برای میت داشته باشد و به همین دلیل از انجام کارهایی که نفعی برای میت ندارد پرهیز می شود. برای نشانه سنگ هایی در قسمت بالا و پایین قبر و برای زنان فقط در قسمت  بالا می گذارند.