زبان ترکی و جغرافیا و تنوع زبان ترکی در ایران

زبان تُرکی خود یک خانواده زبانی سی و پنج زبانی است که از زیر شاخه های اصلی زبانهای آلتایی می باشد. زبانهای آلتایی در طبقه بندیهای زبانی گذشته به سه گروه اصلی زبانهای ترکی، مغولی و تونگوزی تقسیم شده است. زبانهای ترکی در منطقه وسیعی از شمال آسیا، شمال و غرب چین تا غرب آسیا، آسیای مرکزی، اروپای شرقی، بخشهایی از شمال خاورمیانه و سواحل مدیترانه مورد استفاده قرار می گیرد. این زبانها دایره گسترده ای حداقل 170 میلیون نفری گویشوران را در سراسر جهان در بر می گیرد، بیشترین گویشور را زبان ترکی استانبولی داراست که زبان تکلمی حدود 15 درصد تمام ترکزبانان می باشد. زبانهای ترکی در مناطق مختلف ایران دارای تنوع گویشی و قومی است و از چندین هزار گویشور محدود خلجی تا چند میلیون گویشور ترکی آذربایجانی متغیر است.

جغرافیا و تنوع زبان ترکی در ایران

ترکی آذربایجانی؛ این زبان در بخش های ترکنشین استانهای آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، زنجان، قزوین، همدان رایج میباشد و تقریبا بیشترین جمعیت گویشوران زبان ترکی در ایران را شامل می شود.

ترکی خراسانی؛ بیشتر در استان خراسان شمالی، خراسان رضوی و گلستان گویشور دارد. این افراد اکثرا به زبان فارسی نیز مسلط اند. سازمان یونسکو، ترکی خراسانی، یکی از 25 زبان ایرانی را در زمره زبانهای آسیب پذیر که نیازمند توجه و حمایت جدی تر است ذکر کرده است.

ترکی قشقایی؛ زبان ترکی قشقایی بیشتر در استان فارس گویشور دارد. این زبان در فیروزآباد قشقایی ها تقریبا به عنوان زبان مادری در تمام رده های سنی و تعاملات خانوادگی و اجتماعی استفاده می شود. به غیر از این منطقه در خود شیراز به دلیل غلبه زبان فارسی، کم کم تکلم با این زبان در حال فراموشی است و تحت نفوذ زبان فارسی در میان جوانان، به تدریج این زبان در حال از دست دادن گویشوران خود است.

خلجی؛ این زبان نیز دیگر گویش زبان ترکی در ایران است که بیش از 42 هزار نفر با آن تکلم می کنند. زبانی که بسیاری از اصطلاحات باستانی زبان ترکی را در خود داراست و از غنی بخشان زبان ترکی به شمار می رود.

بچاقچی؛ یکی از ایلات قدیمی ترک زبان که از زمان صفویه به استان کرمان کوچ کرده اند.

از شاعران بزرگ ترک ایرانی می توان به صائب تبریزی شاعر برجسته سبک هندی و نیز محمد حسین شهریار و دیوان مشهور حیدربابایا سالام یا حیدربابایه سلام اشاره کرد.