زبان تالشی و جغرافیای زبان تالشی در ایران

زبان تالشی از مجموعه زبان های هند و اروپایی است که از زیر شاخه‌های زبان‌های ایرانی شمال غربی محسوب می‌شود. این زبان با زبان تاتی قرابت زیادی داشته و حتی دانشنامه اتنولوگ آنها را در یک گروه زبانی قرار داده است. مردمان جنوب غربی حاشیه دریایی خزر بیشتر به این زبان سخن می‌گویند. از نظر زبان شناسان بویژه میلر؛ تاتی و تالشی را ادامه زبانی فارسی میانه می‌دانند، با این اوصاف، نشان‌هایی از اینکه این زبان پیش از فارسی میانه با آن تکلم می‌شده است موجود است. بر این اساس وجه اشتراک این دو زبان با زبان پهلوی پارتی نشانگر پیوند قریب آن‌ها با مادی و اوستایی است.
جغرافیای تکلم زبان تالشی در ایران
زبان تالشی را بیشتر اقوام تالشی تکلم می کنند. در تقسیمات جغرافیایی ایران تالشی ها در بخش غربی استان گیلان و و شمال و شمال شرق استان اردبیل تا مرزهای جنوبی کشور آذربایجان متمرکز هستند. گویشوران این زبان اکثرا در آستارا و در استان گیلان، پنج روستاهای شهرستان نمین از جمله؛ میناباد، جید، عنبران، میرزانق و گلشن در استان اردبیل سکونت دارند. حمدالله مستوفی در خصوص تالشی ها عنوان می دارد: “مردمش سفید چهره‌اند بر مذهب امام شافعی، زبانشان پهلوی به گیلانی باز بسته‌است.”
زبان تالشی خود دارای دو گویش اصلی شمالی و جنوبی است و هرکدام نیز به گویش های فرعی دیگر تقسیم می شود. تالش شمالی دارای پنج گویش آستارایی، ماسالی، لنکرانی، لریکی و عنبرانی است. در تالش جنوبی، بویژه در مناطق اطراف آستارا زبان ترکی یک در آمیختگی های با زبان تالشی پیدا کرده است و گویش رایج را به تالشی آمیخته با ترکی تبدیل کرده است. اما در مناطق ماسال تا روستاهای ماکلوان، ماسوله کچا، پیرامون و تالش دولاب با زبان تالشی توانسته اصالت خود را حفظ کرده است هرچند در این مناطق آمیختگی های با زبان گیلگی یه دلیل قرابت پیدا کرده است. اصیل‌ترین گویش زبان تالشی را می‌توان در میان مردمان تالش دولاب مشاهده کرد که علت اصلی آن زندگی این مردمان در کوهستان هم و کم ارتباطی با اقوام پیرامونی خود بوده است.