زبان کردی و جغرافیای زبان کردی در ایران

زبان کُردی بخشی از خانواده زبانهای هند و اروپائی است. این زبان با گویشهای متعدد خود عضو شاخه شمال شرقی این خانواده در قسمت زبانهای هند و ایرانی و یکی از زبان‌های شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی (اوستایی – کُردی – فارسی – بلوچی – تاجیکی- پشتو) است. زبان کُردی با داشتن حدود 30 الی 40 میلیون متکلم در کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، ارمنستان، آذربایجان و چندین کشور شوروی سابق، یکی از فعال و زنده‌ترین زبان‌های هند و اروپایی است که دارای چهار زیر شاخه زبانی اصلی شمالی یا کرمانجی (بادینی، بایزیدی، شکاکی، بوتانی و …)، مرکزی یا سورانی (مُکریانی، اردلانی، جافی)، جنوبی (کلهری، لکی و ایلامی)، زازایی – گوران و هورامی است.
قرابت زبان کُردی در زبان‌های ایرانی با زبان‌های؛ فارسی، بلوچی و اوستایی است. مکتوبات اولیه به زبان کُردی را می‌توان در اشعار باباطاهر همدانی و نیز اشعار کتب مذهبی یارسان‌ها (اهل حق) که به گویش گورانی کُردی به نگارش درآمده¬اند، به روشنی مشاهده نمود.
زبان شناسان دیگری کُردی را حد فاصل و میانه بین بین شمال‌غرب «زبان پارتی اشکانی» و جنوب‌غربی «پارسی باستان هخامنشی» در ایران طبقه‌بندی کرده‌اند. در این خصوص مارتین ون براینسنن معتقد است: «کُردی ویژگی و عنصر زبانی قوی جنوب‌غربی (پارسی هخامنشی) را دارد. با این اوصاف که زبان‌های زازا و گوران متعلق به گروه شمال غربی (اشکانی _ مادی) ایران هستند. همچنین لودویگ پولس نیز میگوید: که کردی به نظر می‌‌رسد زبان اصلی شمال غربی ایران می‌باشد و معترف است که شباهت‌ها و قرابت‌های زیادی با دیگر زبان‌‌های جنوب غربی ایرانی بخصوص پارسی باستان دارد، که به احتمال قوی به دلیل تماس های طولانی و جایگاه کردها و اهمیت آنها در امپراطوری‌های قدرتمند ایرانی بوده است.
جغرافیای زبان کُردی در ایران
جغرافیای گسترده¬ای شامل؛ بخش‌های کُردنشین استان آذربایجان غربی از جمله شهرهای ارومیه، مهاباد، بوکان، پیرانشهر، ماکو، نقده، سردشت و شاهین دژ، تقریبا اکثر جمعیت استان‌های کردستان به مرکزیت سنندج، کرمانشاه و ایلام، بخش‌های کردنشین استان همدان و نیز مناطق لک نشین لرستان بویژه نورآباد در غرب و شمال غرب کشور تقریبا مناطق اصلی گویشوران کُردی زبان را تشکیل می‌دهند. به علاوه این مناطق استان خراسان شمالی و شهرهای اسفراین و بجنورد و خراسان رضوی شهرهای کلات نادر و … نیز بخشی از مردمان کُرد دارای گویش کرمانجی ساکن هستند. گفته می‌شود در پایتخت و مرکز ایران، بیش از یک میلیون و 700 هزار نفر کُردزبان ساکن هستند. در کل گستردگی سرزمینی این زبان از زاگرس ایران آغاز و به مناطق شرق و شمال شمال، جنوب و جنوب شرقی ترکیه تا آناتولی و از شرق و شمال سوریه تا سواحل دریایی مدیترانه پراکندگی گویشور دارد.
تاریخ ادبیات کُردی
زبان کُردی دارای حکما و شاعران بزرگی از جمله؛ باباطاهر همدانی، احمد خانی، مُلای جزیری، نالی و مولوی تایگوزی در گذشته و در دوران معاصر نیز می‌توان از حکیم، شاعر، مترجم و زبان شناس شهیر عبدالرحمان شرفکندی (ماموستا هژار) و نیز شاعر بلند آوازه شیرکو بی‌کس یاد کرد.