زبان مازندرانی و جغرافیای گویشوران زبان مازندرانی در ایران

زبان مازندرانی یکی از زبان های هند و اروپایی و از شاخه زبان های ایرانی زیر شاخه زبان های خزری است. این زبان به دلیل همجواری با زبان گیلکی و تاتی قرابت خاصی با آنها داشته و در خود نیز دارای گونه های متعدد از لهجه می باشد. در خصوص تاریخچه، این زبان در ارتباط با گویش پهلوی اشکانی است. زبان مازندرانی را همچنین طبری و مازنی نیز می نامند.

از منظر تاریخی زبان گیلکی زبان دوم مذهب زیدیه است که در مقطعی تاریخی در ایران و بخش هایی از ممالک اسلامی به قدرت رسیدند. پراکندگی گویشوران این زبان بجز استان مازندران که مرکز آن است در بخش هایی از استان های سمنان، گلستان، تهران و البرز نیز رایج است.

جغرافیای گویشوران زبان مازندرانی در ایران

گویشوران زبان مازندرانی تقریبا در اکثر شهرها و روستاهای استان مازندران، منطقه های غربی استان گلستان از جمله شهرستان های شهرستان گرگان، بندرگز، کردکوی، علی آباد کتول و نیز بخش هایی از استان سمنان مانند شاهرود، گرمسار، دامغان، شهمیرزاد، فروان، کلاته رودبار، خطیرکوه، فولاد محله، آرادان، دیباج، مجن، کهن آباد و چاشم و همچنین دماوند، فیروزکوه و رودبار قصران در استان تهران و شهرستانک و ولاترو در استان البرز سکونت دارند. برخی از ایلات و عشایر، مانند الیکایی های گرمسار از زبان مازنی استفاده می کنند.

تاریخ ادبیات مازندرانی

زبان مازندرانی به مانند زبان گیلکی تقریبا زبان دوم مذهب زیدیه بوده و بسیاری از آثار دینی و مذهبی در سده های هشتم و نهم به این زبان ها نگاشته شده است. از مجموعه آثار قرن هشتم و نهم هجری که به زبان مازندرانی و عربی باقی مانده است می توان به کتب زیدی تفسیرهای قرآن کتابالله، سورتچی، مغنیسا و نیز کتب مذهبی زیدی؛ الابانه به عربی و گیلکی اشاره کرد و نیز کتاب های قرن نهم هجری دوم مشیخ زیدی، سوم مشیخ زیدی، قصیده طنطرانیه، مقامات الحریری در قرن ۷ و الکفایه نیز به همین زبان است. کتاب های به زبان مازندرانی با لهجه گرگانی از فرقه صوفیه حروفی به نام های محبت نامه، جاودان نامه و نوم نامه اثر ملا فضل الله نعیمی استرآبادی متعلق به قرن هشتم هجری بجای مانده است.

دیوان امیر پازواری را «برنهارد دارن » شرق شناس روسی به یاری محمد شفیع مازندرانی در اواسط قرن نوزدهم میلادی با نام «کنز الاسرار » در سن پطرزبورگ با ترجمه فارسی چاپ گردیده است.