روز جهانی حیات وحش

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در شصت و هشتمین جلسه خود در 20 دسامبر 2013، روز سوم مارس (12 اسفند)، روز تصویب کنوانسیون منع تجارت گونه های نادر گیاهی و جانوری (CITES)، را به عنوان روز جهانی حیات وحش اعلام نمود.

هدف از تعیین این روز، ایجاد فرصتی برای بزرگداشت و ارتقای آگاهی‌های عمومی در خصوص گونه‌های گیاهی و جانوری جهان می‌باشد.

مجمع عمومی، بر ارزش ذاتی و نقش‌های گوناگون اکولوژیکی، ژنتیکی، اجتماعی، اقتصادی، علمی، آموزشی، فرهنگی، تفریحی و زیبایی شناختی حیات وحش در توسعه پایدار و رفاه بشر، و نیز نقش مهم کنوانسیون منع تجارت گونه های نادر گیاهی و جانوری (CITES) در حفاظت از گونه‌ها تأکید نموده است.

مجمع عمومی سازمان ملل، از دبیرخانه CITES خواسته است تا با همکاری دیگر سازمان‌های ذیربط، روند برگزاری و اجرای روز جهانی حیات وحش را تسهیل بخشد.

«جان اسکنلون»، دبیر کل CITES، ضمن ابراز خوشنودی از این رویداد، گفت: «روز جهانی حیات وحش، فرصت مناسبی برای بزرگداشت انواع بسیار زیبا و متنوع گیاهان و جانوران وحشی و ارتقای آگاهی عمومی نسبت به مزایای فراوان حفاظت از این گونه‌ها می‌باشد. در عین حال، بایستی اقداماتی در خصوص مبارزه با جرایم مرتبط با حیات وحش که صدمات گسترده اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی را در پی دارد، صورت گیرد. از تمامی کشورهای عضو سازمان ملل متحد و نیز دیگر سازمان ها و افراد علاقه مند دعوت می کنیم در جشن جهانی حیات وحش شرکت کنند.»

احیای جمعیت گونه‌های در حال انقراض ایران:

معرفی روش تکثیر در اسارت گونه‌های حیات وحش

برای احیای جمعیت یك گونه در حال انقراض دو راه‌حل وجود دارد. اول آن‌كه گونه مورد نظر در زیستگاه‌ اصلی و تاریخی‌اش احیا ‌می شود و دوم آن كه با مهیا كردن شرایط مناسب در زیستگاه دیگری شرایط احیا فراهم شود. به این ترتیب باید عوامل انقراض حذف و جمعیت احیا شده در زیستگاه مناسب رهاسازی شود.

از جمله روش های حفاظت از گونه‌ها، تکثیر در اسارت و سپس معرفی گونه‌ها به گستره بومی و یا تاریخی اش می باشد.

تكثیر در اسارت، عمل زادآوری گونه های نادر و در معرض خطر است كه با كنترل عوامل محیطی و به صورت محدود و با محدودیت خاص صورت می گیرد. زمانی كه تعداد افراد یك گونه به سرعت در حال كاهش است و یا با خطر انقراض روبه رو هستند می توان با تكثیر در اسارت شانس بقای آنها را افزایش داد. این روش در کشور ما برای اولین بار در سال 1337 به کار گرفته شد و اولین گونه ای که به این شکل تحت حمایت قرار گرفت گوزن زرد ایرانی بود.

تکثیر در اسارت یک فرایند بسیار حساس است که حتی با وجود مطالعات کافی پیش از انجام طرح، موفقیت آن از ریسک بالایی برخوردار است. در سال های اخیر، به دلیل افزایش نرخ انقراض گونه ها این شیوه در سطح جهانی، منطقه ای و ملی برای گونه هایی همچون: اوریکس عربی، سمور پاسیاه، گوزن زرد ایرانی و … انجام شده است که در بعضی موارد موفق و در برخی ناموفق بوده است. برخی کارشناسان معتقدند این طرح ها بدلیل مشکلاتی همچون دستی شدن و عدم سازگازی گونه ی اسیر به محیط وحشی، بدون توجه به رفتارهای اجتماعی گونه ها و تأمین زیستگاه مطلوب نمی تواند به عنوان راهکاری مناسب برای حفظ گونه های در معرض خطر مطرح باشد.

اگر چه تکثیر در اسارت به عنوان یکی از راه های حفظ و نجات جانوران در معرض خطر انقراض مطرح است. اما این روش بدون اشکال نیست. حتی به عقیده بسیاری از صاحبنظران، تکثیر گونه ها در اسارت آخرین تیر ترکش است و اساساً توصیه نمی شود. بلکه مطلوب آن است گونه به صورت وحشی در طبیعت باقی بماند. فقط زمانی که یک گونه به دلایل ژنتیکی، امراض و تصادف های طبیعی نظیر سیل، زلزله و … در معرض خطر انقراض قرار گرفت، می توان اقدام به تکثیر کرد، وگرنه راه حل این است که زیستگاه گونه را حفظ کرد تا جانور در زیستگاه طبیعی خودش تکثیر شود. کاهش فضای تحرک، نزدیکی به انسان و کاهش فرصت های تغذیه ای از عوامل استرس زایی هستند که بالقوه بر روی جانوران در محیط محصور تأثیر می گذارد.

یکی از اشکالات طرح تکثیر در اسارت «دستی شدن» حیوانات است. جانوران تکثیر شده به دلیل اینکه به حضور محیط بانان و موتورسیکلت و تغذیه با علوفه دستی عادت کرده اند، قابلیت رهاسازی در طبیعت و تغذیه به صورت طبیعی را ندارند. روش تکثیر به این شکل بیشتر به باغ وحش ها شباهت دارد. یکی دیگر از تبعات منفی تکثیر در اسارت این است که جانور اسیر نمی تواند رفتارهای اجتماعی را به شکل کامل یاد بگیرد. به طور مثال تعقیب و دویدن به دنبال طعمه و سپس شکار آن، مخصوصاً برای گوشتخواران همچون یوزپلنگ، آموزش هایی هستند که در سایت های تکثیر ممکن نیست. مشکل دیگر تکثیر حیوانات در اسارت این است که پس از رهاسازی حیوان در طبیعت، دیگر اهمیت چندانی به حفاظت آن داده نمی شود و مثلاً ممکن است بر اثر تعداد کم محیط بانان از جمعیت آنها کاسته شود. تکثیر در اسارت علاوه بر مشکلاتی که عنوان شد، تنوع ژنتیکی گونه ها را با مشکل مواجه می کند و اثرات منفی در پی دارد. به عقیده کارشناسان حیات وحش و جانورشناسان تنوع ژنتیکی مهم ترین عامل در بقای جانداران است. این تنوع، باعث تفاوت بین دو گونه همسان در دو منطقه متفاوت می‌شود.

تخریب زیستگاه و کوچ اجباری گونه ها و کم شدن تعداد افراد گونه مهم ترین عوامل کاهش تنوع ژنتیکی هستند. با وجود اینکه کاهش افراد یک گونه باعث کاهش تنوع ژنتیکی آن گونه می شود اما راه افزایش تنوع ژنتیکی صرفاً ازدیاد تعداد افراد نیست. چرا که تنوع ژنتیکی حاصل کنش و واکنش مستمر افراد یک گونه طی چند نسل با محیط اطراف و زیستگاه خود است. به طور کلی در یک جمعیت پایه اگر تعداد افراد گونه از حدی معین کمتر باشد، به دلیل درون آمیزی مسأله تحلیل ژن‌ها اتفاق می افتد و باعث نازایی و تولد حیوانات ناقص الخلقه و ضعیف می شود ولی اگر جمعیت به میزان مناسب باشد، گونه ها می توانند با بهبود وضعیت زیستگاه ظرفیت ژنی خود را تامین کنند. برای تکثیر گونه نباید افراد مختلف گونه را از زیستگاه های متفاوت نمونه گیری و به سایت منتقل کنند، بلکه باید هرگونه در منطقه خودش تکثیر شود و سپس به منظور رهاسازی در طبیعت در منطقه‌ای دیگر رها شود. با این روش می توان تا حدودی تنوع ژنتیکی گونه ها را حفظ کرد.

مناسبت ها مهم هستند از جهت یادآوری. فرصتی برای اندیشیدن و بهتر عمل کردن. قدر این فرصت ها را بدانیم.